หากจะเติบโตอย่างยั่งยืนได้ สิ่งแวดล้อม สังคม และธุรกิจต้องเติบโตไปพร้อม ๆ กัน โดยปัญหาที่มักพูดถึงกันก็คือเรื่องขยะ ไม่ว่าธุรกิจไหน ชุมชนไหนต่างก็สร้างขยะด้วยกันทั้งสิ้น ไม่ว่าจะเป็นขยะที่เกิดจากการบริโภคในชีวิตประจำวัน ขยะที่เกิดจากกระบวนการผลิตทั้งในเชิงการเกษตร และอุตสาหกรรม หากไม่มีการจัดการที่ดี ก็ย่อมส่งผลประทบโดยตรงกับสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะเมื่อธุรกิจหรือสังคมเติบโตขึ้น ก็อาจหมายถึงผลกระทบที่เพิ่มมากขึ้นไปด้วย

จุดเริ่มต้น “ชุมชน Like (ไร้) ขยะ”

การจัดการขยะที่ดีต้องมีการจัดการทั้งระบบ ตั้งแต่ต้นตอของขยะ ไปจนถึงการคัดแยกขยะ และจัดการอย่างเหมาะสมให้เกิดมูลค่าสูงสุด แบบที่ SCGP หรือ บริษัท เอสซีจี แพคเกจจิ้ง จำกัด (มหาชน) ได้นำแนวปฏิบัติตามหลักเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) พร้อมนำนวัตกรรมและองค์ความรู้ต่าง ๆ มาประยุกต์ใช้กับชุมชนรอบโรงงาน ในพื้นที่ อำเภอบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี และขยายไปยังชุมชนอื่นๆ ในอำเภอ

อำเภอบ้านโป่งมีปริมาณขยะสูง จากการที่มีประชากรถึง 173,000 คน และมีกิจกรรมหลากหลายในพื้นที่ ทั้งกิจกรรมการเกษตร การค้า และยังมีโรงงานอุตสาหกรรมกว่า 600 แห่ง การจัดการขยะจึงเป็นเรื่องจำเป็นและต้องอาศัยความร่วมมือจากทุก ๆ ฝ่ายในพื้นที่ จึงต้องเร่งทำความเข้าใจและส่งเสริมความรู้ให้กับประชาชน และหน่วยงานในพื้นที่ร่วมกับภาครัฐที่ยกให้การจัดการขยะมูลฝอยเป็นวาระสำคัญ

SCGP ดำเนินกิจกรรมเชิงรุกภายใต้แนวคิด ‘ใช้น้อย ใช้ซ้ำ และนำกลับมาใช้ใหม่’ โดยมุ่งหวังที่จะสร้างชุมชนต้นแบบเป็น “ชุมชนไร้ขยะ” ในปี 2562 ตั้งแต่การร่วมจัดกิจกรรมส่งเสริมความรู้และความตระหนักรู้ให้กับชุมชน ให้มีการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า ลดการใช้ทรัพยากรที่ไม่จำเป็น เพื่อให้เกิดความยั่งยืนในการจัดการขยะ การส่งทีมงานลงพื้นที่เพื่อช่วยเหลือด้านการคัดแยกขยะ เพื่อให้ขยะแต่ละประเภทมีการย่อยสลาย หรือถูกกำจัดอย่างเหมาะสม ในขณะเดียวกันก็ส่งเสริมให้มีการนำขยะที่ยังอยู่ในสภาพเหมาะสมนำไปขายเพื่อรีไซเคิล เปลี่ยนเป็นทรัพยากร หรือวัสดุที่มีคุณค่าอีกครั้ง พร้อมทั้งผลักดันให้มีการเพิ่มมูลค่าของวัสดุเหล่านั้น สร้างอาชีพ และสร้างรายได้ให้กับชุมชน ตามหลักเศรษฐกิจหมุนเวียน นอกจากนี้ ยังส่งบุคลากรให้ความรู้แก่ชุมชนในด้านการพัฒนานวัตกรรม และวิธีจัดการขยะที่เหมาะสมกับชุมชนในแต่ละพื้นที่ เช่น ถังย่อยสลายเศษอาหาร ถังแยกเศษอาหารและไขมัน บ่อพักรักษ์น้ำ ถังเลี้ยงไส้เดือน เป็นต้น

จากการดำเนินโครงการปีแรกมีชุมชนเข้าร่วม 18 ชุมชน โดยหนึ่งในนั้นคือ ชุมชนบ้านรางพลับ ที่เป็นเหมือนชุมชนต้นแบบที่ดำเนินกิจกรรม Zero Waste จนได้รับรางวัลชนะเลิศชุมชนไร้ขยะ ระดับประเทศ จากกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม พร้อมกับอีก 17 ชุมชนที่เป็นแบบอย่างที่ดีให้กับชุมชนอื่นต่อไป และยังมีการดำเนินโครงการอย่างต่อเนื่อง และตั้งเป้าหมายสู่ทั้ง 183 ชุมชนในอำเภอบ้านโป่งในปี 2573

มีผู้นำที่เข้มแข็ง ก็มีชัยไปกว่าครึ่ง

เพื่อให้การดำเนินกิจกรรมเป็นไปอย่างต่อเนื่อง จำเป็นต้องอาศัยผู้นำที่ดี จึงมีการจัดตั้งผู้นำการเปลี่ยนแปลงให้กับชุมชนต่าง ๆ เมื่อผู้นำเข้มแข็งก็พร้อมนำพาคนในชุมชนเข้าร่วมกิจกรรมได้อย่างต่อเนื่อง โดยมีทั้งการจัดอบรมให้ความรู้ในหลักสูตร Facilitator Skill และการศึกษาดูงานจากชุมชนที่ประสบความสำเร็จแล้วอย่างชุมชนบ้านรางพลับเพื่อตอกย้ำและสร้างแรงบันดาลใจให้เห็นว่าเป็นไปได้ สามารถทำให้สำเร็จได้จริง

เลือกรับ ปรับใช้ให้เหมาะกับแต่ละชุมชน

สิ่งที่จะช่วยให้โครงการยั่งยืนได้คือการที่แต่ละชุมชนมีการนำหลักการ องค์ความรู้ไปประยุกต์ใช้อย่างเหมาะสม SCGP ร่วมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทั้ง 17 แห่งจัดการประกวด ’ชุมชน Like (ไร้) ขยะอำเภอบ้านโป่ง’ ขึ้นตั้งแต่ปี 2562 เพื่อกระตุ้นให้แต่ละชุมชนพัฒนาการจัดการขยะอย่างต่อเนื่อง และดำเนินกิจกรรมมาอย่างต่อเนื่องเป็นซีซั่นที่ 3 โดยมีชุมชนเข้าร่วมแล้ว 61 ชุมชน ปีนี้ก็มีหลายไอเดียดี ๆ จากแต่ละชุมชน อาทิ

ชุมชนบ้านหัวทุ่งหนองโรง หมู่ที่ 3 ตำบลกรับใหญ่ ที่นำฟืนและกิ่งไม้ในท้องถิ่นมาใช้เป็นแหล่งพลังงานในการนึ่งเห็ดจากโรงเพาะเห็ด ซึ่งนอกจากเป็นพลังงานทดแทนที่หาได้ในชุมชนแล้ว ส่วนที่เหลือจากจากเผาไหม้อย่างเศษถ่าน และขี้เถ้าก็นำไปใช้ประโยชน์ได้ โดยนำเศษถ่านไปอัดแท่ง เพื่อนำไปเป็นเชื้อเพลิงโดยขายให้กับร้านค้าต่าง ๆ นำไปใช้ต่อไป ส่วนของขี้เถ้าก็นำไปหมักเป็นน้ำด่างสำหรับใช้ในครัวเรือนไม่ว่าจะเป็นซักผ้า ล้างจาน เป็นต้น

ด้านตำบลคุ้งพยอม มีการพัฒนาถังหมักรักษ์โลกใช้เองทั้ง 13 หมู่บ้าน เพื่อจัดการกับขยะเปียกจำพวกเศษอาหาร ขยะอินทรีย์ต่าง ๆ ซึ่งให้ประสิทธิภาพดี ระยะเวลาการย่อยสลายประมาณ 1 สัปดาห์ โดยผลจากการหมักก็จะได้ น้ำปุ๋ยที่ค่อย ๆ ซึมออกไปยังดินโดยรอบ ส่งธาตุอาหารไปยังแปลงปลูกพืชรอบ ๆ ถังหมัก เรียกว่า ไม่ต้องปล่อยให้ขยะเปียกเหล่านี้มาสร้างปัญหา ส่งกลิ่นเหม็นกวนใจ แถมพืชรอบ ๆ ก็ได้รับธาตุอาหารไปในตัว

ชุมชนบ้านท่าศาลเจ้า หมู่ที่ 6 ตำบลลาดบัวขาว ปิ๊งไอเดีย นำเศษใบไม้ที่เหลืออยู่มากในไร่ มาทำเป็นผ้าพิมพ์ใบไม้ นอกจากจะช่วยเสริมสร้างความสามัคคีในชุมชน ให้มาช่วยกันคิดช่วยกันทำแล้ว ยังช่วยต่อยอดสร้างรายได้ เกิดเป็นผลิตภัณฑ์ใหม่ให้กับชุมชนอีกด้วย

นอกจากขยะที่นำไปย่อยสลายได้ หรือขยะที่สามารถนำไปต่อยอดสร้างรายได้ได้แล้ว ยังมีขยะประเภทอื่น ๆ ที่หลาย ๆ คนอาจจะมองว่าไปสร้างมูลค่าเพิ่มเติมไม่ได้ แต่ไม่ใช่กับชาวบ้านหมู่ที่ 12 ตำบลท่าผา ที่นำขยะเหล่านี้มาตัดเป็นชิ้นเล็ก ๆ และนำไปทำอิฐบล็อก มีความแข็งแรงเพียงพอจะนำไปใช้ทำทางเดิน หรือใช้ในสวนเกษตรในชุมชน

บทสรุป

กว่าจะได้เป็นผลงานของแต่ละชุมชนออกมา ต้องอาศัยทั้งความเข้าใจในชุมชนของตัวเอง รู้ว่าชุมชนมีปัญหา หรือมีจุดแข็งจุดอ่อนอย่างไร ผ่านกระบวนการคิดและประยุกต์ให้เหมาะกับชุมชนของตนเอง จึงได้ออกมาเป็นแนวทางจัดการของแต่ละชุมชนที่กล่าวไปข้างต้น

ท้ายที่สุดแล้วนอกจากชุมชนที่ตระหนักรู้ในเรื่องของการจัดการขยะ ยังมีการปฏิบัติที่เข้มแข็งและเป็นรูปธรรม ทั้งการใช้น้อย ใช้ซ้ำ และนำกลับมาใช้ใหม่ ซึ่งไม่เพียงแต่ช่วยลดปัญหาการจัดการขยะอย่างยั่งยืนเท่านั้น แต่ยังสามารถสร้างรายได้เสริมความมั่นคงให้กับชุมชนได้อีกทางหนึ่งด้วย อย่างนี้แหละถึงจะยั่งยืน และเป็นแรงบันดาลใจให้ชุมชนอื่น ๆ ต่อไป เมื่อมีขยะลดลงนั่นหมายถึงงบประมาณที่จะต้องใช้จัดการขยะขององค์การปกครองส่วนท้องถิ่นแต่ละแห่งลดลงไปด้วย ทำให้มีงบประมาณไปพัฒนาชุมชนในส่วนอื่น ๆ ต่อไป